آیا این ادعا که مصرف سبوس باعث سرطان میشود، پشتوانه ی علمی دارد؟. مصرف سبوس ممکن است باعث ابتلا به سرطان بشود؟
آیا مصرف سبوس باعث سرطان میشود؟ بررسی علمی یک ادعای رایج
ادعای مطرح‌شده: برخی افراد، حتی با تحصیلات پزشکی یا علوم پایه، گاهی ادعا می‌کنند که سبوس به‌دلیل داشتن فلزات سنگین یا سموم، می‌تواند سرطان‌زا باشد؛ و بنابراین توصیه می‌کنند افراد دیابتی یا دیگران از نان‌های سبوس‌دار یا سبوس افزوده پرهیز کنند.
برخی افراد با تفسیر نادرست از مقالات مربوط به آلودگی آرسنیک در برنج قهوه‌ای یا سبوس برنج در شرایط خاص کشاورزی، این تصور را ایجاد کرده‌اند که هر نوع سبوس سرطان‌زاست؛ در حالی که استانداردهای جهانی مانند Codex Alimentarius و همچنین نظارت سازمان غذا و داروی ایران، مصرف روزانه‌ی غلات کامل و سبوس‌دار را به‌عنوان بخشی از الگوی غذایی سالم توصیه می‌کنند.
پاسخ علمی بر پایه گایدلاین‌ها و مطالعات معتبر:
هیچ شواهد علمی معتبری در منابعی مانند PubMed، Scopus، یا گایدلاین‌های جهانی (ADA، WHO، AACE) وجود ندارد که نشان دهد مصرف نان‌های سبوس‌دار یا سبوس‌های فرآوری‌شده‌ی استاندارد باعث افزایش خطر سرطان در انسان میشود.
برعکس، بسیاری از مرورهای سیستماتیک و مطالعات کوهورت نشان داده‌اند که مصرف بیشتر غلات کامل (که شامل سبوس است) با کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن، از جمله سرطان کولورکتال، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و مرگ‌ومیر کلی همراه است.
نکات تکمیلی مهم:
- در متاآنالیز Schwingshackl et al., 2018 (BMC Medicine)، افزایش مصرف غلات کامل با کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان همراه بود.
- مطالعه Aune et al., 2011 در BMJ نیز نشان داد که مصرف غلات کامل منجر به کاهش قابل‌توجه خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها میشود.
- ADA (2024) و WHO (2020) مصرف نان‌ها و غلات سبوس‌دار را برای کنترل قند خون، پیشگیری از بیماری‌های مزمن و تأمین فیبر غذایی توصیه کرده‌اند.
اما یک نکته مهم ایمنی:
در ایران، برخی فروشندگان غیربهداشتی اقدام به فروش سبوس فله‌ای (برنج یا گندم) می‌کنند که ممکن است آلوده به فلزات سنگین یا آفلاتوکسین باشد. در این موارد، خطراتی متوجه سلامت مصرف‌کننده است.
بنابراین، توصیه میشود از:
- نان‌های سبوس‌دار دارای مجوز تولید بهداشتی؛
- سبوس فرآوری‌شده با تأییدیه سازمان غذا و دارو؛
- و غلات کامل طبیعی و سالم مانند جو، گندم کامل، جو دوسر استفاده شود.
پایش و ایمنی غذایی تحت نظارت سازمان‌های جهانی:
اگرچه سبوس به‌دلیل قرار گرفتن در لایه بیرونی دانه، ممکن است در شرایط خاص کشاورزی حاوی مقادیر اندکی آلاینده مانند آرسنیک باشد، اما این موضوع به‌معنای سرطان‌زا بودن سبوس نیست. بلکه سازمان‌های نظارتی معتبر مانند EFSA (سازمان ایمنی غذای اروپا) و FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) با تعیین حدود مجاز ایمنی برای فلزات سنگین، به‌ویژه در غلات کامل، اطمینان حاصل می‌کنند که محصولات غذایی عرضه‌شده در بازار مطابق با استانداردهای سخت‌گیرانه سلامت عمومی باشند.
برای مثال:
- اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۵ حد مجاز آرسنیک غیرآلی را برای برنج سفید، قهوه‌ای و فرآورده‌های آن مشخص کرده و از سال ۲۰۲۳ سخت‌گیرانه‌تر کرده است.
- FDA در برنامه «Total Diet Study» به‌صورت دوره‌ای میزان آرسنیک و سایر آلاینده‌ها را در رژیم غذایی عمومی پایش می‌کند.
- در غذای کودک بر پایه برنج، حد اقدام 100 ppb برای آرسنیک غیرآلی تعیین شده تا از سلامت کودکان محافظت شود.
در ایران نیز سبوس‌های مجاز و نان‌های سبوس‌دار کارخانه‌ای تحت نظارت سازمان غذا و دارو تولید می‌شوند و در صورت رعایت مجوزها، مصرف آن‌ها ایمن است.
بنابراین به‌جای پرهیز کامل، آنچه اهمیت دارد خرید سبوس از منابع معتبر، فرآوری‌شده و دارای مجوز رسمی بهداشتی است؛ نه مصرف نمونه‌های فله‌ای و بی‌نام‌ونشان عطاری‌ها که تحت نظارت نیستند.
جمع‌بندی علمی:
نه‌تنها ادعای سرطان‌زا بودن سبوس پشتیبانی علمی ندارد، بلکه شواهد قوی از فواید مصرف غلات کامل در پیشگیری از سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی حمایت می‌کنند. آنچه مهم است، مصرف سبوس به شکل استاندارد و ایمن است، نه حذف آن از رژیم غذایی.
برای مشاهده منابع علمی و بررسی دقیق‌تر این موضوع، به صفحه زیر در ویکی‌کتونیا مراجعه کنید:
ویکی‌کتونیا: ایمنی مصرف سبوس و نان‌های سبوس‌دار – بررسی علمی و توصیه‌ها